In alle regio’s tekort aan assistenten steeds nijpender

“We zien een enorme piek in het aantal vacatures voor apotheekpersoneel: op onze landelijke vacaturebank Apotheekwerk.nl staan 777 vacatures.” Volgens Louwrien Buisman, interim-directeur van de SBA, is er op dit moment veel onderbezetting in openbare apotheken. “Op deze schaal is dat nog niet eerder voorgekomen.”

Van de vacatures op Apotheekwerk.nl zijn er 450 bestemd voor apothekersassistenten. In de eerste twee weken van juni waren er 117 vacatures bijgekomen voor apothekersassistenten, volgens Buisman een record.

Via sociale media heeft de SBA onlangs een poll gehouden onder apothekersassistenten die van baan waren gewisseld, en gevraagd wat de aanleiding daarvoor was. “Binnen 24 uur hadden we zeshonderd reacties, dat is ongekend. Zo sterk leeft dit onderwerp.”

Het tekort aan apothekersassistenten is al jaren een probleem in de apotheeksector: in veel regio’s staan vacatures maanden open en apothekers krijgen vaak geen enkele reactie. Door vergrijzing en het grote aantal jonge apothekersassistenten dat de apotheek weer snel verlaat, is in openbare apotheken sprake van een negatief arbeidsaanbod: meer werknemers verlieten de branche dan er nieuw instroomden, zo blijkt uit Arbeidsmarktmonitor 2021 van de SBA. In apotheken werken in totaal zo’n 16.500 apothekersassistenten.

Neemt de zorgvraag verder toe en lukt het niet meer gediplomeerde medewerkers te interesseren voor het apotheekwerk, dan dreigt de komende jaren een flink tekort aan apothekersassistenten, waarschuwen de onderzoekers.

Landelijke onderzoekscijfers over het actuele tekort aan apothekersassistenten zijn niet beschikbaar, maar het probleem lijkt zich nu – in tegenstelling tot enkele jaren terug – niet meer te beperken tot de Randstad. Wat zijn de oorzaken en wat moet er gebeuren om een duurzame oplossing te vinden voor het tekort? Hoe zorgen apothekers voor voldoende bezetting?

Ook de grootste apotheekketen van Nederland – BENU, met 340 eigendomsapotheken – heeft een tekort aan apothekersassistenten: in totaal 95 vacatures. “Tot ongeveer twee jaar geleden was het vooral een probleem in de grote steden, maar we zien de krapte nu in alle regio’s”, zegt BENU-woordvoerder Kim Assink.

BENU-apotheken met onderbezetting mogen van BENU tijdens lunchtijd de deuren sluiten, variërend van dertig minuten tot in totaal twee uur. “Hiermee proberen we de bezetting op peil te houden en willen we onze medewerkers tijdens de zomervakantie op een gezonde manier laten werken”, aldus Assink.

De poliklinische apotheek van het UMC Groningen kampt ook met onderbezetting, en het vullen van vacatures gaat langzamer. “Ook zien we dat apothekersassistenten steeds vaker een hbo-opleiding willen doen na een paar jaar als assistent te hebben gewerkt”, vertelt apotheker Trea Keizer, hoofd van de poliklinische apotheek. Anderhalf jaar geleden is de apotheek verhuisd naar een nieuwe locatie met meer balies, maar er zijn onvoldoende apothekersassistenten beschikbaar. “We hebben negen apothekers, van wie een deel is ingewerkt op ontslagmedicatie en baliewerk, zodat ze bij pieken kunnen bijspringen aan de balie.”

Ook Optima Farma, de beroepsvereniging voor apothekersassistenten, meldt dat de tekorten aan apothekersassistenten nu een landelijk probleem zijn. Vicevoorzitter Marga Schilder: “In veel regio’s is te weinig instroom en er zijn te weinig aanmeldingen op de opleidingen.”

Het tekort aan apothekersassistenten kan allerlei oorzaken hebben, zoals hoge werkdruk – mede door krapte in de apotheek –, discussies aan de balie en beperkte doorgroeimogelijkheden.

Volgens Optima Farma is het vak van apothekersassistent ook minder populair door de grote regeldruk in de apotheken. “Een apothekersassistent wil patiënten begeleiden bij het geneesmiddelgebruik, maar daar is door de hoge werkdruk steeds minder tijd voor. En het beleid van de zorgverzekeraar moet wel steeds worden uitgelegd.” Met als gevolg nog minder jongeren die kiezen voor de apotheek en andere apothekersassistenten die het vak verlaten, stelt Schilder. “Het is een vicieuze cirkel.”

Uit het SBA-onderzoek blijkt dat de branche moeite heeft met het binden van jonge werknemers: in 2020 was bijna de helft (47%) van de uitstromers uit de openbare apotheek jonger dan 35 jaar. En van alle studenten die in 2017 zijn gestart met een driejarige mbo4-opleiding tot apothekersassistent – de beroepsopleidende leerweg (BOL) – is in 2020 slechts 49% doorgestroomd naar een baan in de apotheek.

Het aantal mbo-studenten zal afnemen, terwijl de branche vergrijst, stelt het SBA-onderzoek. De gemiddelde leeftijd van alle medewerkers in apotheken – apothekersassistenten en ondersteunende functies – is 41,6 jaar. Van deze werknemers is 12% ouder dan 58 jaar, en 4% tussen de 63 en 66 jaar.

Een instroom van 49% uit de BOL-opleiding biedt geen oplossing voor de huidige krapte. Als het werven van apothekersassistenten weinig oplevert, moet je zelf gaan opleiden, concluderen veel apothekers. Bijvoorbeeld door het in dienst nemen van een zij-instromer, voor een verkorte opleiding Beroepsbegeleidende leerweg (BBL).

Ook apotheker Karin Beuning, een van de eigenaren van de VOF Samenwerkende Apotheken Bollenstreek (SAB) – een maatschap van vier apotheken – kiest voor zelf opleiden. “We hebben een vacature, waarop we letterlijk 0 reacties hebben gehad. Ook komt het regelmatig voor dat we apothekersassistenten uitnodigen, maar dat ze alweer afzeggen voor het gesprek.”

Volgens Beuning, tevens voorzitter van de Werkgeversvereniging Zelfstandige Openbaar Apothekers (WZOA), is de aanhoudende krapte een punt van zorg. “Tegen vergrijzing en een beperkt aanbod op de arbeidsmarkt kunnen we weinig doen.” Zeker de kleinere zelfstandige apotheek, met gemiddeld tien werknemers en rond de zeven fte, zal volgens haar moeite hebben met de bezetting.

Volgens Beuning vertrekken er regelmatig apothekersassistenten naar het ziekenhuis, omdat ziekenhuizen de ‘overheidsbijdrage in de loonontwikkeling’ (OVA) wél uitbetalen. “We hopen dat de minister besluit de OVA ook uit te keren aan apotheken in de eerste lijn.”

Beuning investeert naar eigen zeggen veel in opleiden: de vier SAB-apotheken bieden snuffelstages aan voor middelbare scholieren en BOL-stages. Ook zijn er co-schappers van de farmacieopleiding in Leiden en BBL’ers actief in de apotheken.

Ook BENU-apotheken heeft stages voor BOL-studenten en leerplekken voor BBL’ers in de eigen apotheken. Daarnaast sponsort de apotheekketen Skills Hero’s, vakwedstrijden voor middelbare scholieren, waarbij de winnaar een baan krijgt aangeboden in een BENU-apotheek. Assink: “Ook doen we onderzoek naar hoe we beter kunnen aansluiten bij de wensen van apothekersassistenten, en op welke manier we ze kunnen binden en boeien in de apotheek.”

Hoe zorgen apothekers ervoor dat voldoende apothekersassistenten – jong en oud – in de apotheek blijven werken? Dat is de komende jaren de grote uitdaging voor de apotheeksector. Na het afsluiten van de Cao Apotheken 2021-2024 voor apotheekmedewerkers hebben de cao-partijen afgesproken dat er een onderzoek moet komen naar duurzame inzetbaarheid van apothekersassistenten en overige apotheekmedewerkers. Het onderzoek moet onder meer antwoord geven op de vraag waarom apothekersassistenten de apotheek verlaten.

In het kader van duurzame inzetbaarheid is vorig jaar de Sectoranalyse Openbare Apotheken van de SBA verschenen. Directe aanleiding hiervoor was de publicatie van de Maatwerkregeling duurzame inzetbaarheid en eerder uittreden (MDIEU).

Voor de MDIEU-sectoranalyse is werkgevers gevraagd in te schatten welk deel van hun personeel onvoldoende is toegerust voor het huidige en toekomstige werk. Dat blijkt 11% te zijn, wat in de toekomst verder oploopt tot 17 %. Het merendeel van de apothekers maakt zich zorgen over de digitale en interpersoonlijke vaardigheden van hun personeel. Verder blijkt uit de enquête dat apothekers vooral knelpunten verwachten in het behoud van personeel (56%) en het werven van personeel (48%).

Het onderzoek op initiatief van de cao-partijen moet inzicht geven in het ontstaan van de huidige tekorten en wat daaraan is te doen, want een oplossing heeft op dit moment eigenlijk niemand in de sector. Investeren in stageplaatsen en zelf opleiden is essentieel, daarover zijn alle partijen het eens. Dat bevestigt ook Buisman, hoewel zij daar direct aan toevoegt dat zelf opleiden met onderbezetting in een apotheekteam een grote uitdaging is.

Een pasklare oplossing voor het tekort heeft ook Buisman niet, wel ziet ze een belangrijke taak voor apothekers: maak het werven en behouden van personeel tot een vast thema op de werkvloer. “Daarbij is het belangrijk dat apothekers leiderschap tonen.”