Verwoest gebit na gebruik antipsychoticum of antidepressivum

Verschillende psychofarmaca veroorzaken een droge mond. Toch is het niet het droge gevoel in de mond, xerostomie, dat uiteindelijk leidt tot gebitsproblemen. “Het speekseltekort is de belangrijkste factor”, vertelt Vissink. “Bij xerostomie kan de speekselsecretie verminderd zijn, maar dat hoeft niet.”

Door de verminderde speekselsecretie, ofwel hyposialie, neemt het zelfreinigend vermogen van de mond af. Plaque hoopt zich op langs het tandvlees en op de gladde vlakken (zie foto). Daar wordt de eerste aantasting ook gezien en kunnen cariës (aantasting van tanden door zuren gevormd door bacteriën in de plaque) en tanderosie (oplossen van het tandglazuur) optreden.

Het is niet bekend welke antipsychotica en antidepressiva voor meer of minder speekseltekort zorgen. Een leidraad hiervoor is de mate van anticholinege werking (zie kader). “Je kan dit ook onderzoeken door de speekselsecretie te meten bij gebruik van deze middelen, maar dat wordt weinig gedaan”, zegt kaderapotheker kwetsbare ouderen in opleiding Harmke Verlinden. Zij was net als Vissink betrokken bij de ontwikkeling van de richtlijn Xerostomie en hyposialie gerelateerd aan medicatie en polyfarmacie van het Kennisinstituut Mondzorg (KIMO).

In deze richtlijn is een lijst opgenomen van 540 geneesmiddelen die zijn gerelateerd aan xerostomie of hyposialie. Tandartsen wordt geadviseerd bij tekenen van monddroogheid en gebruik van een van deze middelen de speekselsecretiesnelheid in rust en na stimulatie te bepalen. “Maar het blijft uitproberen: of de patiënt last krijgt, en hoeveel, verschilt per individu.”

Dat neemt niet weg dat de apotheker wel degelijk wat kan betekenen in de preventie. “Geef bijvoorbeeld neutrale fluoridepreparaten”, zegt Vissink. “Veel fluoridepreparaten zijn aangezuurd om het fluoride sneller in tandglazuur in te bouwen. Dit proces van demineralisatie gevolgd door herstel (remineralisatie) verloopt snel als speeksel aanwezig is. Bij mensen met hyposialie is er onvoldoende speeksel, waardoor remineralisatie niet optreedt, met als gevolg dat je het gebit niet beschermt en mogelijk zelfs meer aantast.”

“Bij een eerste en tweede uitgifte wijzen apothekers nog te weinig op deze specifieke bijwerking. Hier laten we een kans liggen”, geeft Verlinden aan. “Patiënten kunnen ernstige hinder ondervinden: eten is moeilijker en de cariës kan werkgerelateerde problemen geven, bijvoorbeeld als je vaak presentaties houdt. Dit wordt erg onderschat.”

Verlinden maakt in haar apotheek gebruik van een etiket met een waarschuwing voor een droge mond en mogelijke gebitsproblemen.

Deze adviezen sluiten aan op de aanbeveling in de KIMO-richtlijn aan apothekers en voorschrijvers om patiënten te informeren, zodat ze bij klachten van xerostomie hun tandarts kunnen consulteren. Tandartsen kunnen dan het interval tussen twee periodieke mondonderzoeken verkleinen. Aan tandartsen wordt geadviseerd bij klachten te overleggen met de voorschrijver en/of apotheker om hyposialie te beperken of te verhelpen. Als oplossingen worden genoemd: stoppen of vervangen van medicatie en verlagen van de dosering. Recent is in Nijmegen een pilot gestart met de uitwisseling van digitale medicatiegegevens tussen tandarts en apotheken. De verdere samenwerking van apothekers met tandartsen juicht Verlinden van harte toe. “Dit biedt kansen voor het leggen en versterken van onze banden.”